భారతదేశం అభివృద్ధి చెందుతున్న సమాజం. ప్రపంచీకరణ తర్వాత దేశం గొప్ప ఆర్థిక ప్రగతిని సాధించింది. అయినా వల్నరబుల్, మార్టినలయిజ్డ్ వర్గాలు పెద్ద ఎత్తున మిగిలిపోయాయి. ఈ వర్గాల అభివృద్ధి గురించి విధానాల్లో ఏర్పాటు చేయడం ప్రభుత్వం ముందు ప్రధాన ఎజెండాగా మిగిలింది. మహిళలు, పిల్లలు, షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ జాతులు, ఇతర వెనుకబడిన వర్గాలు, అల్పసంఖ్యాక వర్గాలు, ట్రాన్స్జెండర్ వర్గాలు, వయోధికులు తదితరులను వల్నరబుల్, మార్జినలయిజ్డ్ వర్గాలుగా భావించి ప్రభుత్వం ఎన్నో విధానాత్మకమైన ఏర్పాట్లను చేపడుతున్నది.
సమాజం ఒత్తిడికి లోనైన వీరు సాంఘిక, సాంస్కృతిక కారణాల పరంగా ప్రధాన మార్గంలో నడవలేకపోతారు. షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ జాతులు, వికలాంగులు, వయోవృద్ధులు మొదలైనవారు మార్జినలైజ్డ్ వర్గాల కిందకి వస్తారు. చాలా సందర్భాల్లో వల్నరబుల్, మార్జినలయిజ్డ్ వర్గాల మధ్యలో తేడా కనిపించదు. వల్నరబుల్ వర్గాల వారికి సమాజంలో సరైన చోటు దొరకదు. కాబట్టి సమాజం వారిని పక్కకు నెడుతుంది. ఈ రెండు వర్గాల వారికి సరైన రక్షణ కల్పించే మార్గాలను ఎన్నింటినో భారత రాజ్యాంగం ఏర్పాటు చేసింది.
ప్రత్యేక వర్గాలకు ప్రత్యేక అవకాశాలు
- రాజ్యాంగంలోని 16వ భాగంలో 330 నుంచి 342 వరకు గల అధికరణల్లో ప్రత్యేక వర్గాలకు కల్పించిన ప్రత్యేక అవకాశాలను తెలిపారు.
- ఆర్టికల్ 330: లోక్సభలో ఎస్సీ(84), ఎస్టీ (47)లకు రిజర్వు చేయాల్సిన సీట్లను గురించి తెలుపుతుంది.
- ఆర్టికల్ 332: శాసనసభల్లో ఎస్సీ, ఎస్టీలకు కల్పించే రిజర్వేషన్లు గురించి తెలుపుతుంది.
- ఆర్టికల్ 334: ఆయా వర్గాలకు కల్పించిన రిజర్వేషన్లు 60 సంవత్సరాల తర్వాత రద్దవుతాయి. 334 ఆర్టికల్ ప్రకారం భారత రాజ్యాంగం అమలులోకి వచ్చినప్పటి నుంచి 10 సంవత్సరాల తర్వాత రిజర్వేషన్లు అంతరించిపోతాయని పేర్కొన్నారు. కానీ, ప్రతి 10 సంవత్సరాలకు ఒకసారి రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా 334 అధికరణను సవరిస్తూ రిజర్వేషన్ల కాల పరిమితిని పొడిగించారు.
- 1960లో ఎనిమిదో రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా రిజర్వేషన్ల కాలపరిమితిని 20 ఏండ్లకు అంటే 1960 నుంచి 1970 వరకు పొడిగించారు.
- 1970లో 23వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా 20 సంవత్సరాలకు బదులుగా 30 సంవత్సరాలకు అంతరించిపోతాయని సవరించడం వల్ల 1970 నుంచి 1980 వరకు రిజర్వేషన్లు పొడిగించారు.
- 1980లో చేసిన 45వ రాజ్యాంగ సవరణను అనుసరించి రిజర్వేషన్ల కాలపరిమితిని 40 ఏండ్లుగా పేర్కొనడం ద్వారా 1980 నుంచి 1990 వరకు రిజర్వేషన్లు పొడిగించారు.
- 1989లో చేసిన 62వ రాజ్యాంగ సవరణను అనుసరించి రిజర్వేషన్ల కాలపరిమితిని 50 ఏండ్లకు పొడిగించడం ద్వారా 1990 నుంచి 2000 వరకు రిజర్వేషన్లు పొడిగించారు.
- 2000లో 79వ రాజ్యాంగ సవరణ ప్రకారం రిజర్వేషన్ల కాల పరిమితిని 60 సంవత్సరాలకు పెంచడం ద్వారా రిజర్వేషన్లను 2000 నుంచి 2010 వరకు పొడిగించారు.
- 2010లో చేసిన 95వ సవరణను అనుసరించి రిజర్వేషన్ల కాలపరిమితిని 70 సంవత్సరాలకు పెంచడం ద్వారా రిజర్వేషన్లను 2010 నుంచి 2020 వరకు పొడిగించారు.
- 104వ రాజ్యాంగ సవరణను అనుసరించి పార్లమెంట్లోనూ శాసనసభల్లోనూ ఎస్సీ, ఎస్టీలకు కల్పించిన ప్రత్యేక రిజర్వేషన్లు 2020 నుంచి 2030 వరకు పొడిగించారు. అంటే ఎస్సీ, ఎస్టీలకు చట్టసభల్లో కల్పించిన రిజర్వేషన్లు రాజ్యాంగం అమలులోకి వచ్చిన 80 సంవత్సరాల తర్వాత అంతరించిపోతాయని పేర్కొన్నారు.
- ఆర్టికల్ 335: ప్రభుత్వం కల్పించే అవకాశాల్లో ఏ వర్గానికైనా సరైన ప్రాతినిధ్యం లభించలేదని ప్రభుత్వం భావించినప్పుడు ఆ వర్గాలకు ప్రత్యేక అవకాశాలు కల్పించవచ్చు. ప్రత్యేక అవకాశాలు కల్పించే సందర్భంలో సాధారణ పరిపాలనా సామర్థ్యానికి భంగం కలగకుండా చర్యలు చేపట్టాలి.
- ఆర్టికల్ 338: భారత రాష్ట్రపతి ఎస్సీల స్థితిగతులపై అధ్యయనం చేసి వారి సంక్షేమానికి చర్యలు సూచించాల్సిందిగా కోరుతూ ప్రత్యేక కమిషన్ ఏర్పాటు చేయవచ్చు.
- ఆర్టికల్ 338ఏ: రాష్ట్రపతి ఎస్టీల స్థితిగతులపై అధ్యయనం చేసి వారి సంక్షేమానికి సూచనలు చేయాలని కోరుతూ ప్రత్యేక కమిషన్ను ఏర్పాటు చేయవచ్చు.
- ఆర్టికల్ 339: ఎస్సీ, ఎస్టీల సంక్షేమం కోసం చేపట్టాల్సిన చర్యల గురించి కేంద్రం రాష్ట్రాలను ఆదేశిస్తుంది. రాష్ట్రాలు వాటిని తప్పనిసరిగా పాటించాలి.
- ఆర్టికల్ 340: భారత్లోని ఇతర వెనుకబడిన తరగతుల సంక్షేమం కోసం తగిన చర్యలు సూచించాల్సిందిగా కోరుతూ రాష్ట్రపతి ప్రత్యేక కమిషన్ను ఏర్పాటు చేయవచ్చు.
- ఆర్టికల్ 341: రాష్ట్రపతి ఆయా రాష్ట్రాల గవర్నర్లను సంప్రదించిన తర్వాతే ఎస్సీల నిర్వచనాన్ని నోటిఫికేషన్ ద్వారా తెలుపుతారు. రాష్ట్రపతి నోటిఫికేషన్ను అనుసరించి పార్లమెంట్ చట్టాలు చేస్తుంది. ఈ చట్టాలపై న్యాయస్థానాల్లో సవాల్ చేయరాదు.
- ఆర్టికల్ 342: రాష్ట్రపతి ఆయా రాష్ట్రాల గవర్నర్లను సంప్రదించి ఎస్టీల నిర్వచనాన్ని నోటిఫికేషన్ ద్వారా తెలుపుతారు. దీనిని అనుసరించి పార్లమెంట్ చట్టాలు చేస్తుంది. ఈ చట్టాలను ఏ న్యాయస్థానంలోనూ సవాల్ చేయరాదు.
ఆదేశిక సూత్రాలు
- ఆర్టికల్ 38: దేశంలో సామాజిక, ఆర్థిక, రాజకీయ న్యాయాన్ని అందించే వ్యవస్థను ఏర్పాటు చేయాలి. 38ఏ ప్రకారం ఆర్థికంగా సామాజికంగా వ్యక్తులు, వర్గాల మధ్యన మన దేశంలో పెరుగుతున్న అసమానతలను తగ్గించడానికి చర్యలు చేపట్టడం.
- ఆర్టికల్ 39: సంపద కొద్దిమంది చేతుల్లోనే కేంద్రీకృతం కాకుండా సంపదను, సహజ వనరులను ప్రజలందరి సమష్టి ప్రయోజనం కోసం వినియోగించడం.
- ఆర్టికల్ 39ఏ: ప్రజలకు ఉచిత న్యాయ సేవా సహాయం అందించడం.
- ఆర్టికల్ 41: తగినంత జీవనోపాధి లేదా జీవనభృతిని కల్పించడం.
- ఆర్టికల్ 42: మాతా శిశు సంక్షేమం కోసం పాటుపడటం.
- 43: కనీస వేతన చట్టాలను రూపొందించడం.
- ఆర్టికల్ 44: ఎలాంటి తారతమ్యాలు లేకుండా ప్రజలందరికీ ఒకే విధంగా వర్తించేటట్లు కామన్ సివిల్ కోడ్ను ఏర్పాటు చేయాలి.
- ఆర్టికల్ 46: సామాజికంగా, విద్యాపరంగా వెనుకబడిన వర్గాలకు ప్రభుత్వాలు ప్రత్యేక అవకాశాలు కల్పించాలి.
- మద్రాస్ ప్రభుత్వం కల్పించిన రిజర్వేషన్ చట్టాన్ని చంపకం దొరైరాజన్ కేసులో సుప్రీంకోర్టు కొట్టివేసింది. మొదటి రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా 15(4), 16 (4) అధికరణలను రాజ్యాంగంలో చేరుస్తూ రిజర్వేషన్లకు రాజ్యాంగ బద్ధత కల్పించారు.
- ఆర్టికల్ 366 (25): ఎస్సీలకు సంబంధించిన నిర్వచనాలను వారికి కల్పించిన నియమ
- నిబంధనలు, రక్షణలు వాటి అమలుకు సంబంధించిన అంశాలపై వివరణ ఇస్తున్నది.
- ఆర్టికల్ 350(ఏ): మాతృభాషలో విద్యా బోధన కోసం కేంద్రం రాష్ట్రాలకు ఆదేశాలను జారీ చేయవచ్చు.
- ఆర్టికల్ 350 (బి): మైనార్టీ భాషల అమలు, సంక్షేమం కోసం కేంద్రం ఆదేశాలను జారీ చేయవచ్చు.
- 275(1): ఎస్సీ, ఎస్టీల సంక్షేమం కోసం కేంద్ర ప్రభుత్వం తన సంఘటిత నిధి నుంచి నిధులను విడుదల చేస్తుంది.
- 243 (డి): పంచాయతీరాజ్ సంస్థల్లో రిజర్వేషన్లు కల్పించారు.
- 243(టి): పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో రిజర్వేషన్లు కల్పించారు.
- స్థానిక స్వపరిపాలనా సంస్థల్లో మైనార్టీలకు ప్రాతినిధ్యం కల్పించడానికి ఆయా వర్గాల నుంచి సభ్యులను కో–ఆప్షన్ చేసుకునే అవకాశం కల్పించారు.
- ఆర్టికల్ 331: పార్లమెంట్కు ఇద్దరు ఆంగ్లో ఇండియన్లను రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు.
- ఆర్టికల్ 333: రాష్ట్ర విధానసభకు ఒక ఆంగ్లో ఇండియన్ను గవర్నర్ నియమించవచ్చు. 2020లో 104వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా లోక్సభకు ఇద్దరు ఆంగ్లో ఇండియన్లను నియమించే అంశాన్ని, రాష్ట్రాల్లోని విధానసభలకు ఒక ఆంగ్లో ఇండియన్ను నియమించే అంశాన్ని రాజ్యాంగం నుంచి తొలగించారు.
